ARNHEM - Vrijdag werd in Arnhem voor het eerst officieel stilgestaan bij het exacte moment dat de Slag om Arnhem begon, op 17 september om 11.41 uur in 1944. Daarom luidden op dat tijdstip alle zeven klokken van de Eusebiuskerk. Aangezet door Gé Bijlsma, die daar jarenlang voor streed. Vanaf nu wordt dat jaarlijks herhaald.
Market Garden wordt in Arnhem elk jaar groots herdacht op de derde vrijdag van september. Maar dat specifieke moment op 17 september om 11.41 uur, daar was geen officiële plechtigheid voor. En dat stak Bijlsma enorm. "Dat is een heilig moment. Toen begon de ellende. Dat was zo heftig. Ook als wij er niet meer zijn: denk aan ons en wat wij hebben meegemaakt."
Bekijk de video. De tekst gaat daaronder verder
Tientallen jaren stond hij met zijn Airbornevlag op 17 september op het binnenplein van het gemeentehuis, vertelt de nu 81-jarige Bijlsma, die in 1944 vier jaar oud was. "Hoeveel impact dat eigenlijk had, merk je pas achteraf."
'Trauma overgedragen'
Zijn vader vocht op de Grebbeberg en zat in een krijgsgevangenkamp in Duitsland, legt Bijlsma uit. "Daar werd thuis minimaal over gepraat." Op latere leeftijd kreeg hij psychologische hulp voor zijn trauma, maar Bijlsma neemt het 'tot op de dag van vandaag mee'.
Ook zijn dochter, die hem vandaag ondersteunt en de Tweede Wereldoorlog natuurlijk zelf niet meemaakte, heeft last van dat trauma, vertelt Bijlsma. "Ik heb dat niet gewild, maar ik heb het overgedragen aan de volgende generatie." Met hem zijn er vele Arnhemmers die dit nog altijd doormaken, weet Bijlsma.
'Beheerst je binnenste'
Hij is licht doof als gevolg van de bombardementen. "Dat lawaai is zo intens. Daar word je bang van." Bijlsma wordt 's nachts nog wel eens wakker. "Ik heb momenten gehad dat ik niet naar bed durfde", zegt hij met betraande ogen. "Het beheerst je binnenste."
Vorig jaar bracht Bijlsma een petitie naar burgemeester Ahmed Marcouch om aandacht te vragen voor de 17e september. Arnhem Centraal diende een voorstel in om dat moment om 11.41 uur voortaan te markeren. Dat werd breed omarmd.
"Memorabel", vindt raadslid René Kraaijenbrink. "Een wens die in vervulling gaat voor alle Arnhemse evacuees. Dit was een vergeten iets. Vreemd dat we daar nu na 77 jaar achter komen", klinkt het geëmotioneerd.
Als kind ben ik achter een doorzichtig schild gaan zitten. Daar komen nu langzaam barsten in.
Dat hij vandaag de knoppen in mocht drukken om de kerkklokken te laten luiden, vindt Bijlsma 'een gigantische eer'. "Zo kan ik elke keer een stukje van mijn trauma afdoen. Als kind ben ik achter een doorzichtig schild gaan zitten. Daar komen nu langzaam barsten in."
'Neem vader altijd mee'
Zijn vader was er vandaag 'ook een beetje bij'. Bijlsma haalt het doosje uit zijn zak met 'het Mobilisatiekruis'. Dat is postuum aan zijn vader uitgereikt. "Ik neem hem altijd mee. Hij heeft nooit veel verteld, maar hij was een goede vader. Ondanks zijn gebreken."
Zijn eerste levensjaren groeide Bijlsma op zonder zijn vader, die grotendeels in Duitsland zat. "Rond het einde van de oorlog stapte er een man mijn leven binnen die zei: 'Ik ben je vader'." Ook hij had zijn trauma's, weet Bijlsma. "Hij vertelde wel eens over dronken officieren die mensen uit een rijdende trein trapten", beschrijft Bijlsma terwijl hij opnieuw vol schiet. "Dat waren de kleine verhalen die hij soms wel deelde."
Zeven klokken
Vrijdagmorgen werden alle zeven klokken van de Eusebius aangezet, verduidelijkt torengids Theo Vink. In september 1944 kwamen die allemaal naar beneden, licht Vink toe. "Daarom luiden we ze nu alle zeven. Een beetje vanwege de geschiedenis op dat moment: die waren aan het instorten." Bij de officiële herdenking later vandaag, zal er één klok luiden: de herdenkingsklok. Als de wind goed staat, is het geluid tot op zeven kilometer afstand te horen, weet Vink.
Door: Huibert Veth