DOETINCHEM - Uit pure onmacht over de problemen waar hij door zijn hoogbegaafdheid tegen aanliep, ging de 39-jarige Rik van der Lande maar heel veel drank en drugs gebruiken in de hoop van zijn bovenmatige intelligentie af te komen. "Ik had gehoord dat je daar dommer van werd."
Het is een van de vele schrijnende verhalen die bij Omroep Gelderland binnenkomen na de publicaties over onder meer de zesjarige Duane die op dit moment vastloopt en binnenkort naar zijn vierde school toe moet. Mogelijk honderden Gelderse kinderen zitten in een vergelijkbare situatie.
Het verhaal van Rik en anderen laat zien hoe groot de invloed van negatieve onderwijservaringen ook in de rest van het leven kan zijn, als er niet goed wordt aangesloten bij deze hoogbegaafde doelgroep.
Ook Kim en Claudia liepen tegen grote onderwijsproblemen aan vanwege hun hoogbegaafdheid en hebben daar nog steeds last van. Lees hun verhaal hier.
Ik ben met fietskettingen achterna gezeten en in elkaar gehoekt
"Al vroeg op de basisschool, werd ik veel gepest", vertelt de Doetinchemse Rik, die nu in Amsterdam woont. "Ik ben met fietskettingen achterna gezeten en in elkaar gehoekt. Ik werd vastgebonden aan een boom en er werd met stenen naar me gegooid." Mensen begrepen me niet, kijkt hij daarop terug. "Ik deed niet mee met voetballen, verzon mijn eigen spelletjes of was met sommen bezig."
In zijn Cito-toets aan het einde van de basisschool maakte Rik bewust één fout. "Ik wilde niet meer de beste zijn. Het hele systeem interesseerde me niet meer. Ik vond het allemaal zo nutteloos. Niks was interessant genoeg." Hij had weliswaar een 'fantastisch rapport' maar hoefde daar 'zijn best niet voor te doen'.
'Nooit kunnen ontspannen'
Naast hoogbegaafdheid is bij Rik een milde vorm van Asperger vastgesteld. Tania Broekhuisen van zorginstelling de Biotoop in Arnhem, voor vastgelopen hoogbegaafde kinderen, stelde eerder dat je deze dubbele diagnose vaak ziet, maar dat autistische kenmerken in veel gevallen wegvallen wanneer hoogbegaafden minder stress ervaren. In die constatering kan Rik zich vinden. "Maar ik heb me nog nooit heel erg kunnen ontspannen. Heb jarenlang moeten knokken."
Het pesten en fysieke geweld hield bij hem ook op de middelbare school aan. Ook het feit dat Rik maar geen vriendinnetje kon krijgen, frustreerde hem. "Ik maakte veel analytische opmerkingen. Meisjes wisten niet wat ze daarmee aan moesten."
Hasj maakte psychotisch
Hij ging filosofen als Camus, Sartre en Nietzsche lezen. "Ik dacht: die zijn intelligent, dus die kunnen mij helpen." Het was ook de periode waarin hij heel veel drank, hasj en wiet ging gebruiken. Om te experimenteren met zijn eigen geest en om af te komen van zijn fotografische geheugen. De hasj maakte hem uiteindelijk psychotisch.
Op school deed Rik steeds minder. "Ik bracht mijn boeken niet eens meer mee. Daardoor moest ik naar de havo, die ik met twee vingers in de neus deed."
Leraren hadden hem het liefst van school zien vertrekken. "Ik kwam altijd met argumenten. Waarop zij alleen konden reageren met: 'omdat ik dat vind'. Dat gaat er bij mij niet in."
Hoogbegaafdheid is veel meer een last dan een zegen
"Het systeem zorgt ervoor dat je in de overlevingsmodus raakt", vervolgt Rik. "Hoogbegaafden willen dingen graag anders. Die kunnen lijnen en verbanden zien en die doorbreken. Maar dat wordt je meestal niet in dank afgenomen."
Het onderwijs moet zich volgens hem echt meer inspannen voor de kinderen die het sociaal moeilijk hebben. "Kijk wat daar onder zit en geef hen de juiste prikkels."
'Alleen, onbegrepen en niet gezien'
"Ik heb me altijd alleen, onbegrepen en niet gezien of serieus genomen gevoeld. Hoogbegaafdheid is veel meer een last dan een zegen", ervaart hij.
Toen Rik tijdens zijn vervolgopleiding weer vastliep, raakte hij zwaar overspannen en depressief en liet zichzelf opnemen. "De troep aan medicijnen waar ik daar mee volgestopt werd, maakte het alleen maar erger. Mijn haar viel uit, mijn tanden werden slecht en ik werd dikker. Ik werd verdoofd en willoos gemaakt: zombieachtig."
Zie ook: Geschokte politiek vraagt om actie hoogbegaafdenproblematiek
Op zijn 28e vond Rik een partner en verhuisde naar Amsterdam. Toch vindt hij het nog altijd 'geen leuke wereld om in te leven'. "Ik voel me geen mens meer. Daar is misschien tijd voor nodig, maar ik weet niet of dat nog goed komt." Het liefst zou hij zelf met hoogbegaafde kinderen werken die tegen dit soort problemen aanlopen. "Die kunnen zoveel meer. Ik hoop echt dat er politiek draagvlak komt om hen beter te helpen."
'Ik was die rare studiebol'
De 51-jarige Mona van Zelst uit Nijmegen, ook hoogbegaafd, raakte na haar onderwijstijd burn-out en bore-out omdat ze zich altijd gedwongen heeft gevoeld om onder haar niveau te presteren. "De basisschool begon al behoorlijk dramatisch. Ik wilde niet langer kleuteren, maar moest toch", legt zij uit.
"Ik zat soms weken of maanden naar buiten te staren en de blaadjes van de bomen te tellen. Na één keer uitleggen, wist ik het wel. Doordat ik dan niet oplette, kreeg ik vaak straf. Ook werd ik veel genegeerd en buitengesloten: ik was die rare studiebol."
Het was alsof ze in twee werelden leefde, vertelt Mona. "Op school was ik stil en teruggetrokken, terwijl ik van nature levendig en ondernemend ben."
Ik was zo overspannen geworden door de hele situatie, maar wilde zo graag lief gevonden worden
Op een dag ging ze iedereen op het schoolplein een kus geven, herinnert Mona zich. "Ik was zo overspannen geworden door de hele situatie, maar wilde zo graag lief gevonden worden."
Het gymnasium wist zij redelijk te doorlopen omdat daar meer kinderen 'uit hetzelfde hout gesneden waren'. Ook de universiteit wist zij uiteindelijk af te ronden. Toch heeft zij in haar werkende leven nog enorm veel last van haar traumatische ervaringen. "Ik deed me vaak voor op mbo-niveau en nam daar ook banen op aan. Dat gevoel van de basisschool wilde ik niet nog eens: dat buitengesloten worden."
'Over al mijn grenzen heen gegaan'
Doordat die banen te makkelijk voor haar zijn, raakte ze burn-out en zit ze ook op dit moment in een re-integratietraject. Daarnaast worstelt Mona al jaren met het vinden van passend onderwijs voor haar eigen hoogbegaafde zoon. "Ik ben enorm goed in aanpassen geworden. Ik kan met alle winden meewaaien, maar ben daarbij over al mijn eigen grenzen heengegaan."
Om daar adequate hulp voor te bieden, ontbreekt het veel psychologen en maatschappelijk werkers aan de juiste kennis, ziet Mona. "Ze snappen de problematiek niet. Ik krijg vaak het advies: begin maar met iets makkelijks. Maar daar word ik juíst doodongelukkig van: zo werkt mijn geest niet."
En hoewel het geen onwil is, wordt ook in het onderwijs de essentie van de problematiek vaak niet begrepen, meent Mona. Het is belangrijk dat scholen 'erg aan gaan sluiten' op het level van hoogbegaafde kinderen, wil Mona meegeven. "Die basisstof kunnen zij zich veel sneller eigen maken. Geef meer ruimte voor creativiteit, verdieping en eigen onderzoek. Autonomie is ook zo belangrijk voor deze kinderen: laat ze hun eigen weg zoeken en programmeer niet alles voor."
Door: Huibert Veth