Gelderse gemeenten gaan klimaatdoelen zo niet halen, zeggen energie-experts

ARNHEM - Gelderse gemeenten hebben ambitieuze klimaatdoelen, maar dragen nog te weinig bij aan de volledige omschakeling naar duurzame energie. Veel meer actie is nodig. Dat is vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen de boodschap van grote spelers binnen de energietransitie aan de lokale politiek. ‘Heel Gelderland moet verbouwd worden.'

Gemeenten moeten 'ruim baan maken voor schone energie' (ChristenUnie Barneveld), gebruik van hernieuwbare energie stimuleren (VVD Wijchen), inwoners en bedrijven ondersteunen in het 'verduurzamen' (GroenLinks Wageningen) en nieuwbouwwoningen moeten niet meer standaard worden aangesloten op het gasnet (CDA Arnhem). Sla de verkiezingsprogramma's er op na en je ziet dat de aanpak van klimaatverandering voor de meeste partijen een speerpunt is, van links tot rechts.

Aan klimaatplannen dus geen gebrek in deze verkiezingscampagne voor de gemeenteraadsverkiezingen op 21 maart en dat past ook bij de doelen die Gelderse gemeenten hebben gesteld. Zo willen de gemeenten Lochem en Wageningen in 2030 klimaatneutraal zijn – dan moet iedereen daar volledig zijn overgegaan op duurzame energie. Nijmegen gaat voor 2032 en Heumen en Lingewaard gaan voor 2050.

Nutteloze gasnetten

De aanpak van klimaatverandering begint steeds meer te leven bij gemeenten, zeggen betrokkenen in gesprekken met Omroep Gelderland, maar er wordt uiteindelijk nog veel te weinig gedaan om de doelen te bereiken. Een hoop mooie woorden, veel te weinig daden.

'We willen nu het signaal afgeven dat er stevige afspraken moeten worden gemaakt in de coalitieakkoorden, want heel Gelderland moet verbouwd worden', zegt Jelle Wils namens netwerkbedrijf Alliander, verantwoordelijk voor de distributie van gas en elektriciteit in Gelderland. 

Wij willen graag nu al stoppen met het aanleggen van gasnetten in nieuwe woonwijken.

Zo moeten alle Nederlandse gebouwen uiterlijk in 2050 afgekoppeld zijn van aardgas. Dat is tenminste wat het Rijk wil. Gelderland gaat zelfs voor aardgasvrij in 2030. Het is momenteel nog wel zo dat de netbeheerder verplicht is om een woning aan te sluiten op gas wanneer daarom wordt gevraagd, maar gemeenten kunnen sturen op aardgasloos bouwen bij het afgeven van bouwvergunningen. 

Dat doen gemeenten volgens Alliander echter nog onvoldoende. ‘Wij willen graag nu al kunnen stoppen met het aanleggen van gasnetten in nieuwe woonwijken’, zegt Wils. ‘Daarover moeten we echt met z’n allen beter nadenken.’ Want nu worden volgens Alliander soms nog gasnetten aangelegd die over een paar jaar nutteloos zullen blijken, wanneer overgeschakeld wordt op duurzame energie. ‘Die extra kosten moet de burger uiteindelijk ophoesten, want we zijn een nutsbedrijf.’

Bekijk onze reportage (tekst gaat verder onder video):

Vooral dóen

Alliander benadrukt ook dat de omschakeling naar groene stroom gevolgen heeft voor het elektriciteitsnet. Zo moeten zonneparken en windmolens worden aangesloten op het net en zullen er steeds meer laadpalen voor elektrische auto’s in het straatbeeld verschijnen.

Dat betekent een flinke logistieke en technische operatie, zegt Wils. ‘Gemeenten hebben hierin een regierol. Samen moeten we de aanpak bepalen en vooral gaan dóen.’

Wat kan uw gemeente voor u betekenen op het gebied van duurzame energie? Bekijk deze interactieve kaart met voorbeelden van gemeentelijke projecten:

Elkaar opzoeken

'De verkiezingsteksten beloven een hoop, maar gemeenten moeten het nu echt waarmaken', vindt ook Frans Holleman, regiodirecteur van BPD. Deze gebiedsontwikkelaar verkocht afgelopen jaar zo’n 650 woningen in Gelderland en ontwikkelt een veelvoud. 'Gebiedsontwikkelaars moeten de energietransitie op wijkniveau gaan vormgeven, daarom moeten gemeenten met ons samenwerken.'

De verkiezingsteksten beloven een hoop, maar gemeenten moeten het nu echt waarmaken.

Maar dat vinden gemeenten soms ingewikkeld, zegt Holleman, 'omdat wij marktpartijen zijn'. Toch moet je elkaar volgens hem opzoeken, 'anders krijg je de energietransitie niet voor elkaar'. Op dit moment ontwikkelt BPD in Wageningen de duurzame wijk Nieuw Kortenoord.

Grootste uitdaging: verduurzaming bestaande bouw 

'Door duurzaam te bouwen kunnen we een flinke slag maken', stelt Holleman. Maar de grootste uitdaging is de verduurzaming van bestaande gebouwen. Denk aan de meer dan 500.000 koopwoningen in de provincie Gelderland, en de bijna 240.000 sociale huurwoningen.

'Het wordt een hele complexe operatie', zegt Tjapko van Dalen, directeur van woningcorporatie KleurrijkWonen, eigenaar van ongeveer 11.000 huurwoningen in de regio Rivierenland.

'We worden niet aan tafel gevraagd'

De afgelopen jaren heeft KleurrijkWonen geïnvesteerd in bijvoorbeeld dakisolatie en dubbele beglazing. In 2021 moet het overgrote deel van de eigen huurwoningen gemiddeld energielabel B hebben, maar daarmee zijn de woningen nog lang niet klimaatneutraal.

Wij worden in sommige gemeenten niet aan tafel gevraagd, ook al bieden wij dat zelf aan.

Om dat te bereiken, moeten gemeenten in actie komen en partijen koppelen, vindt Van Dalen. 'Toch worden wij in sommige gemeenten nog niet aan tafel gevraagd om hierover te praten, ook al bieden wij dat zelf aan.' Van Dalen benadrukt dat KleurrijkWonen in vijf gemeenten in Rivierenland ongeveer 30 procent van alle woningen bezit.

Volgens hem mist er bij gemeenten ook expertise op het gebied van de energietransitie, 'maar ook wij hebben nog niet voldoende kennis in huis'. Iedereen is nog zoekende. 'Maar het is wel vijf voor twaalf. Dus politiek: ga nou de kar trekken.'

Bekijk ons interview met Tjapko van Dalen, directeur van woningcorporatie KleurrijkWonen:

Gelderland telt volgens de Lokale Energie Monitor 2017 meer dan 50 lokale energiecoöperaties, initiatieven van burgers die samen duurzame energie opwekken. Hiermee loopt Gelderland landelijk gezien voorop. De meeste Gelderse lokale energiecoöperaties staan op deze interactieve kaart:

Verwarmen met oppervlaktewater


Kritiek komt ook van de drie waterschappen die actief zijn in Gelderland. Zij zeggen dat ze een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de energietransitie, maar ook niet zonder goede samenwerking met gemeenten. De waterschappen willen bijvoorbeeld meer investeren in elektriciteit uit waterkracht en in opslag van warm en koud oppervlaktewater voor het verwarmen en koelen van gebouwen. Daardoor zouden veel huishoudens van duurzame energie kunnen worden voorzien. 

Wij hebben het water in de aanbieding, maar zijn niet de afnemers.

Er lopen verschillende kleine projecten (zoals bij de Hezenbergerstuw en in Doesburg), maar echte slagen kunnen volgens de waterschappen pas gemaakt worden als gemeenten ‘er meer voor gaan’, stelt Hennie Roorda, bestuurder van Waterschap Rivierenland. ‘Wij hebben het water in de aanbieding, maar zijn niet de afnemers.’

Gemeenten spelen hierin een sleutelrol, zegt ze: die kunnen bijvoorbeeld in overleg met woningcorporaties zorgen voor gebruikers. Maar dit gebeurt volgens haar te weinig.

Bekijk ons interview met Hennie Roorda, bestuurder van Waterschap Rivierenland:

Moedeloos door weerstand

‘Veel gemeenten, vooral kleinere, onderschatten nog hoe groot de opgave voor de komende jaren is’, zegt Bert van Vreeswijk, bestuurder bij Waterschap Vallei en Veluwe. ‘Wethouders zien de urgentie vaak wel, maar gemeenteraden niet. Daar zeggen ze bijvoorbeeld dat de lokale belastingen niet meer mogen stijgen dan 3 procent. Nou, dan kun je het wel vergeten. De energietransitie kost gewoon geld.’

Waterschap Rivierenland stuit bij gemeenten soms op ideologische tegenstand, op de houding: duurzame energie prima, maar niet in ‘onze achtertuin’. Zo wil het waterschap graag windmolens op de eigen terreinen plaatsen, bijvoorbeeld in Beuningen en Dodewaard. ‘Daar kunnen we zo aan de slag’, vertelt bestuurder Roorda, ‘maar we lopen tegen veel weerstand van gemeenten aan, dat maakt mij wel een beetje moedeloos’.

Volgens Roorda is iedereen het over de doelstellingen wel zo ongeveer eens, en denken sommige gemeenten ook goed mee, ‘maar als je concrete afspraken wilt maken, wordt het vaak lastig’.

Een filmpje van de Unie van Waterschappen over de rol van waterschappen binnen de energietransitie:

Gemeenteraden moeten slikken

Van Vreeswijk van Waterschap Vallei en Veluwe vindt dat gemeenteraden soms ook een beetje moeten slikken: ‘Raadsleden schuiven lastige, impopulaire keuzes voor zich uit, want ze zijn gekozen door de burger, maar het is nu de kunst om visie te tonen en de besluiten te nemen die gewoon nodig zijn.’

Je kunt niet langer zeggen: zet die windmolens maar in Groningen neer of op zee.

Maar wat als bewoners grote bezwaren hebben tegen de komst van windmolens? 'Weerstand zal er altijd blijven, daarom moet je mensen die er het meeste last van hebben zo goed mogelijk bij plannen betrekken, door er bijvoorbeeld voor te zorgen dat een deel van de financiële opbrengst met de omgeving wordt gedeeld.’

In de Nijmeegse wijk Bottendaal kregen bewoners woensdag informatie over de mogelijkheden om de wijk aardgasvrij te maken. Wethouder Harriët Tiemens (GroenLinks) vertelt tegen welke obstakels gemeenten aanlopen:

'Constant geconfronteerd met klimaatverandering'

Alle drie de waterschappen die actief zijn in Gelderland willen zelf ook binnen afzienbare termijn klimaatneutraal worden. ‘We zijn er veel mee bezig’, vertelt Van Helvoirt. ‘Wij worden immers direct geconfronteerd met de effecten van klimaatverandering, met de gevolgen van langdurige droogte en zware neerslag.’

Misschien is dat ook wel waarom zij af en toe zo resoluut klinkt, bijvoorbeeld als haar gevraagd wordt wat haar boodschap is voor de Gelderse gemeenten. ‘Ga ervoor’, roept ze uit, ‘maak het waar!’

Omroep Gelderland vroeg via de vereniging van Gelderse gemeenten (VNG afdeling Gelderland) om een reactie, maar geen van de door de VNG benaderde Gelderse gemeenten wilde inhoudelijk reageren op dit verhaal.Bent u al heel ‘groen’ bezig, of blijft u liever voor altijd op gas koken? Mail uw reactie naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. 

Zie ook:

• Energieneutraal verbouwen: een stappenplan van Milieu Centraal
• Hoe presteert uw gemeente in vergelijking met een andere? Bekijk de Klimaatmonitor
• Woont u in de regio Arnhem-Nijmegen? Bekijk hier wat de 'kansen' zijn voor aansluiting van uw woning op het warmtenet
• De website van het Gelders Energieakkoord

Door: Maarten Dallinga